ชาวคาซัคอาจเริ่มใช้ชื่อชาติพันธุ์ตนเองตั้งแต่ศตวรรษที่ 15 หรือ 16[27] หลายทฤษฎีได้อธิบายที่มาของคำว่า "คาซัค" บางทฤษฎีมีสมมุติฐานว่าคำนี้มาจากคำว่า qaz (ก. "ร่อนเร่") ในภาษาตุรกี เพราะชาวคาซัคเป็นคนสเต็ปป์ (ทุ่งหญ้ากว้างใหญ่) ที่เร่ร่อนไปมา บางทฤษฎีว่า "คาซัค" มาจากคำว่า khasaq (น. เกวียนใช้โดยชาวคาซัคเพื่อขนย้ายเยิร์ตและข้าวของของตน) ซึ่งเป็นคำในภาษาเติร์กดั้งเดิม[28] อีกทฤษฎีหนึ่งเสนอว่าชื่อของกลุ่มชนนี้มาจากคำว่า qazğaq ในภาษาเติร์กโบราณ ซึ่งมีการใช้เป็นครั้งแรกบนอนุสาวรีย์ของชาวเติร์กในศตวรรษที่ 8 ของอูยุก-ทูรัน[29] ส่วนทฤษฎีโดยนักภาษาศาสตร์ด้านกลุ่มชนเติร์ก วาสิลี รัดโลฟ และนักบูรพาวิทยา เวเนียมิน ยูดิน เสนอว่า คำว่า qazğaq ซึ่งเป็นคำนาม มีรากเดียวกับคำว่า qazğan (ก. "รับ", "ได้") ดังนั้น คำว่า qazğaq มีนิยามว่า บุคคลแบบหนึ่งที่หาผลประโยชน์และกำไร[30]

คาซัค

คำว่า "คาซัค" มีการใช้แบบทั่วไปในเอเชียกลางสมัยยุคกลาง โดยทั่วไปใช้เพื่อกล่าวถึงบุคคลหรือกลุ่มบุคคลที่ได้รับอิสรภาพจากผู้มีอำนาจหรือผู้ปกครอง ตีมูร์ ผู้พิชิตชาวเติร์ก-มองโกล ก็เคยกล่าวว่า การที่เขาตอนยังเป็นหนุ่มไม่ได้อยู่ภายใต้อำนาจโดยตรงของใคร คือ Qazaqliq ("ความเป็นกาซักหรือคาซัค")[31] ในช่วงการพิชิตดินแดนเอเชียกลางโดยชนร่อนเร่ชาวอุซเบก จักรพรรดิอบูล-ไคร์คาน ผู้ครองจักรวรรดิข่านอุซเบก ได้มีความขัดแย้งกับ กิเรย์และจานิเบก ข่าน ผู้เป็นเสนาของจักรพรรดิเจงกีส ข่านและผู้สืบเชื้อสายของอุรุส ข่าน

ความขัดแย้งนี้อาจเกิดขึ้นจากความพ่ายแพ้แบบย่อยยับของจักรพรรดิอบูล-ไคร์คานโดยพวกกัลมัก[32] ทำให้กิเรย์ จานิเบกและชนเร่รอนกลุ่มใหญ่อพยพไปบริเวณเจติซู/เซมิเรชเย ซึ่งติดกับชายแดนโมกูลิสถาน และไปสร้างทุ่งหญ้าเป็นที่อาศัยและเลี้ยงสัตว์ โดยอาศัยบารมีของจักรพรรดิเอเซน บูกา ผู้เป็นจักรพรรดิที่นั่นและผู้สืบเชื้อสายของเจงกีส ข่าน โดยพระองค์มีความประสงค์ให้ทุ่งหญ้าของผู้ย้ายถิ่นมาใหม่นี้ เป็นพื้นที่กันชนเพื่อป้องกันการขยายตัวของชาวโอยรัต[33] ไม่มีคำอธิบายอย่างชัดเจนว่าเหตุใดชาวคาซัครุ่นหลังจึงใช้คำว่า "คาซัค" เป็นชื่อชาติพันธุ์ตนเองอย่างถาวร แต่ข้อมูลดังกล่าวเป็นแหล่งอ้างอิงเดียวที่ตรวจสอบได้ในประวัติศาสตร์ ในเอกสารต่าง ๆ กลุ่มชนที่ปกครองโดยกิเรย์และจานิเบก มักถูกเรียกว่า กาซัก (Qazak) และกาซัก-อุซเบก (Uzbek-Qazak) (หมายถึงชาวอุซเบกที่ไม่ได้ปกครองโดยจักรพรรดิข่านอุซเบก) เดิมทีชาวรัสเซียเรียกชาวคาซัคว่า "กีร์กีซ" (Kirgiz) และภายหลังเรียกว่า "กีร์กีซ-ไกซัก" (Kirghiz-Kaisak) เพื่อไม่ให้สับสนกับชาวคีร์กีซ

สัญนิยมของรัสเซียในศตวรรษที่ 17 แนะนำว่า เพื่อไม่ให้สับสนระหว่างชาวกาซักแห่งทุ่งหญ้ากว้างใหญ่กับคอสแซคของกองทัพจักรวรรดิรัสเซีย พยัญชนะท้ายคำของคำว่า Qazak ควรใช้เป็น "kh" แทน "q" หรือ "k" การสะกดแบบนี้ได้เป็นการสะกดอย่างทางการในสหภาพโซเวียตใน ค.ศ. 1936[34]

• Kazakh  (คาซัค / กาซัก) – Казах
• Cossack  (คอสแซค) – Казак

คำว่า "คอสแซค" ในภาษายูเครนอาจมีจากรากศัพท์เดียวกับคำว่า "กิปชัก" (Kypchak) ซึ่งแปลว่า "ผู้ร่อนเร่" หรือ "ผู้ปล้นคนเดินทาง"[35][36]

ประวัติศาสตร์มุขปาฐะ

วีถีชีวิตแบบชนร่อนเร่บนท้องทุ่ง ช่วยให้ชาวคาซัคคงไว้ซึ่งประเพณีการเล่าประวัติศาสตร์มุขปาฐะแบบมหากาพย์ ชาติพันธุ์คาซัค ซึ่งเกิดขึ้นจากการผสมผสานของหลากหลายเผ่าชนร่อนเร่คาซัค ได้รักษาความทรงจำร่วมอันยาวนานเกี่ยวกับผู้เป็นต้นกำเนิดของชาติพันธุ์ ในอดีตชาวคาซัคมักรู้ว่าใครอยู่ในพงศาวลีตนเอง โดยนับหลังได้ไม่ต่ำกว่า 7 รุ่น (ในภาษาคาซัคเรียกว่า şejire, เฌจีเร, จากภาษาอาหรับ shajara, ฌาจารา  – แปลว่า "ต้นไม้")